زندگی Jane Goodall
ولری جِین موریس گودال در سوم آوریل ۱۹۳۴ در لندن به دنیا آمد. علاقه او به حیوانات از کودکی پدید آمد؛ پدرش برایش عروسکی از شامپانزه داد که او "جوبیلی" نامید. در سال ۱۹۵۷، در سن ۲۳ سالگی، به آفریقا رفت و با لوئیس لیکی آشنا شد. لیکی باور داشت پژوهش بر پریمات‌ها می‌تواند شناخت ما از انسان را غنی‌تر کند. در سال ۱۹۶۰، Goodall وارد پارک ملی جومبه در تانزانیا شد و پژوهش روی شامپانزه‌های وحشی را آغاز کرد. او اولین کسی بود که نشان داد شامپانزه‌ها ابزار می‌سازند و استفاده می‌کنند — مشاهده‌ای که بسیاری از مرزهای آن زمان را به چالش کشید. در سال ۱۹۷۷ موسسه Jane Goodall را تأسیس کرد تا علاوه بر پژوهش، حفاظت از زیست‌بوم را دنبال کند. سال‌ها بعد، برنامه "ریشه‌ها و جوانه‌ها" را راه‌اندازی کرد تا کودکان و جوانان را در فعالیت‌های محیط‌زیستی مشارکت دهد. او همچنین در فشار بر ساختارهای پژوهش حیوانی، در زمینه حقوق حیوانات و اخلاق بسیار فعال بود.
.png)
در روز اول اکتبر ۲۰۲۵، Jane Goodall در لس‌آنجلس، ایالات متحده، جان سپرد. او در هنگام مرگ ۹۱ ساله بود. مرگ او به دلایل طبیعی گزارش شد، در حالی که در سفر سخنرانی به سر می‌برد. مرگ او در سراسر جهان بازتاب گسترده‌ای داشت و بسیاری از دانشمندان، فعالان محیط زیست و عموم مردم او را ستودند.
پیشینه پژوهش حیوانی: تاریخ و تحول دیدگاه‌ها
در بسیاری از دوران تاریخی، حیوانات صرفاً به چشم ابزار تلقی می‌شدند. در یونان باستان، پژوهشگران مثل ارسطو حیوانات را بخشی از طبیعت می‌دیدند و کمتر به مفهوم اخلاق پژوهش فکر می‌کردند. در قرون میانه، با غالب شدن دیدگاه دینی، حیوانات جایگاه متفاوتی داشتند، اما هنوز دغدغه اخلاقی در پژوهش حیوانی به مفهوم امروزین تعریف نشده بود.
در سده‌های ۱۷ و ۱۸ با ظهور روش علمی، حیوانات نقش مهم‌تری در آزمایش‌ها پیدا کردند. برخی فیلسوفان مانند دکارت، حیوانات را ماشینی بدون احساس می‌دانستند؛ این دیدگاه به توجیه بی‌توجهی به درد و رنج حیوان کمک می‌کرد.
در اواخر قرن نوزدهم، جنبش‌های حمایت از حیوانات جدی‌تر شدند. در بریتانیا قانون Cruelty to Animals Act 1876 تصویب شد تا برخی بدرفتاری‌ها علیه حیوانات را ممنوع کند. همزمان، فیلسوفانی چون جرمی بنتام پرسش بنیادینی مطرح کردند: » آیا حیوانات می‌توانند رنج بکشند؟« و اساس اخلاق حیوان را بر رنج و درد استوار کردند.
در قرن بیستم، با رشد علوم زیستی و پزشکی، استفاده از حیوانات به شدت گسترده شد. همزمان ملاحظات اخلاقی نیز جدی‌تر مطرح گشت. در سال ۱۹۵۹، راسل و برچ چارچوب 3R را پیشنهاد کردند که به هسته اخلاق پژوهش حیوانی تبدیل شد.
پس از جنگ جهانی دوم، توجه به اخلاق در پژوهش (انسانی و حیوانی) شدت یافت. استانداردهای بین‌المللی و کمیته‌های اخلاقی در دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی شکل گرفتند.
در سده‌های ۱۷ و ۱۸ با ظهور روش علمی، حیوانات نقش مهم‌تری در آزمایش‌ها پیدا کردند. برخی فیلسوفان مانند دکارت، حیوانات را ماشینی بدون احساس می‌دانستند؛ این دیدگاه به توجیه بی‌توجهی به درد و رنج حیوان کمک می‌کرد.
در اواخر قرن نوزدهم، جنبش‌های حمایت از حیوانات جدی‌تر شدند. در بریتانیا قانون Cruelty to Animals Act 1876 تصویب شد تا برخی بدرفتاری‌ها علیه حیوانات را ممنوع کند. همزمان، فیلسوفانی چون جرمی بنتام پرسش بنیادینی مطرح کردند: » آیا حیوانات می‌توانند رنج بکشند؟« و اساس اخلاق حیوان را بر رنج و درد استوار کردند.
در قرن بیستم، با رشد علوم زیستی و پزشکی، استفاده از حیوانات به شدت گسترده شد. همزمان ملاحظات اخلاقی نیز جدی‌تر مطرح گشت. در سال ۱۹۵۹، راسل و برچ چارچوب 3R را پیشنهاد کردند که به هسته اخلاق پژوهش حیوانی تبدیل شد.
پس از جنگ جهانی دوم، توجه به اخلاق در پژوهش (انسانی و حیوانی) شدت یافت. استانداردهای بین‌المللی و کمیته‌های اخلاقی در دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی شکل گرفتند.
چالش‌های اخلاقی در پژوهش با حیوانات
پژوهش حیوانی امروز با تعداد زیادی چالش اخلاقی روبه‌روست:
- ضرورت پرسش‌پذیر: آیا واقعاً نیاز به استفاده از حیوان وجود دارد؟
- موازنه سود و زیان: آیا نتایج برای انسان یا علم به اندازه‌ای ارزشمندند که تحمل رنج حیوان را باعث شوند؟
- درد و رفاه حیوان: چگونه می‌توان درد، استرس و ناراحتی حیوان را به حداقل رساند؟
- گونه انتخابی: آیا تفاوت اخلاقی میان گونه‌های با هوش بالاتر (نخستی‌ها) و گونه‌هایی با هوش پایین‌تر وجود دارد؟
- شفافیت و گزارش‌دهی: بسیاری از پژوهش‌ها جزئیات آسیب به حیوان را گزارش نمی‌کنند.
- تعارض منافع: فشار برای نتایج مثبت می‌تواند منجر به کوتاهی در رعایت اصول اخلاقی شود.
اصول اخلاقی و چارچوب‌های جاری
اصول 3R
- Replacement : اگر روشی بدون استفاده از حیوان ممکن باشد، باید آن را به کار ببریم (جایگزینی).
- Reduction : تعداد حیوانات مورد استفاده را در حد ضرورت کاهش دهیم (کاهش).
- Refinement : شیوه‌هایی طراحی شود که رنج حیوان را تا حد ممکن کاهش دهد (بهبود).
در آمریکا،» قانون رفاه حیوانات« (Animal Welfare Act) نقش مهمی دارد.
مجلات علمی برجسته غالباً گزارش اخلاقی را به عنوان بخشی از انتشار الزامی می‌کنند.
مجلات علمی برجسته غالباً گزارش اخلاقی را به عنوان بخشی از انتشار الزامی می‌کنند.
بازگشت به میراث Jane Goodall
جین گودال نه تنها دانشمندی برجسته، بلکه اخلاق‌مندی بود که علم و انسان‌دوستی را تلفیق می‌کرد. او هنگام مطالعه شامپانزه‌ها، آن‌ها را با نام صدا می‌زد، نه شماره. این کار نشانه احترام به فردیت آن‌ها بود. او نشان داد که مشاهده دقیق و همراه با همدلی می‌تواند فزونی داشته باشد. پژوهش او درباره رفتار اجتماعی، ابزارسازی، عواطف و زندگی گروهی شامپانزه‌ها، مرز میان انسان و حیوان را در علم به چالش کشید. در سال‌های پایانی زندگی، فعالیت او بیشتر در زمینه آگاهی عمومی، محیط زیست و حقوق حیوانات بود. او همواره بر این باور بود که پژوهش علمی اگر با اخلاق همراه نباشد، نقصان دارد.
چشم‌انداز آینده
- توسعه و گسترش روش‌های جایگزین مثل مدل‌های سلولی، شبیه‌سازی، ارگانوئید و هوش مصنوعی.
- تقویت کمیته‌های اخلاقی با استقلال بیشتر، شفافیت و نظارت بیرونی.
- الزام انتشار کامل اطلاعات رفاهی حیوانات همراه با داده‌های روش‌شناسی.
- آموزش اخلاق پژوهش در دانشگاه‌ها.
- ارتقای فرهنگ عمومی نسبت به حقوق حیوانات.
نتیجه‌گیری
یاد و نام Jane Goodall یادآور این حقیقت است که علم بدون اخلاق ناقص است. او نشان داد که پژوهشگر می‌تواند همزمان دانشمند و مدافع حیوان باشد. امروز، در عصری که ابزارهای جایگزین در دسترس‌اند، وظیفه ماست که میراث او را ادامه دهیم و پژوهش بر حیوانات را تنها در موارد ضروری، با بیشترین شفافیت و کمترین رنج، به کار ببریم.
منابع
[1] Goodall, J. (1971). In the Shadow of Man. Houghton Mifflin.
[2] Singer, P. (1975). Animal Liberation. HarperCollins.
[3] Regan, T. (1983). The Case for Animal Rights. University of California Press.
[4] Russell, W.M.S., & Burch, R.L. (1959). The Principles of Humane Experimental Technique.
[5] Dewhurst, D.G. (2010). Animal Experimentation: A Student Guide to Bioethical Issues.
[6] European Parliament. (2010). Directive 2010/63/EU.
[7] Animal Welfare Act (USA, 1966).
[2] Singer, P. (1975). Animal Liberation. HarperCollins.
[3] Regan, T. (1983). The Case for Animal Rights. University of California Press.
[4] Russell, W.M.S., & Burch, R.L. (1959). The Principles of Humane Experimental Technique.
[5] Dewhurst, D.G. (2010). Animal Experimentation: A Student Guide to Bioethical Issues.
[6] European Parliament. (2010). Directive 2010/63/EU.
[7] Animal Welfare Act (USA, 1966).