یک مطالعه علمی تازه، چارچوبی نوین برای استفاده از مدل‌سازی بیوفارماسیوتیکس مبتنی بر فیزیولوژی (PBBM) در انجام مطالعات هم ارزی زیستی مجازی (Virtual Bioequivalence – VBE) معرفی کرده است. این روش با شبیه‌سازی رفتار دارو در بدن، می‌تواند بخشی از مطالعات بالینی پرهزینه و زمان‌بر را حذف یا کاهش دهد و روند توسعه داروهای خوراکی ژنریک را تسریع کند. مطالعات هم ارزی زیستی واقعی تحت تأثیر عواملی چون تفاوت‌های فرمولاسیونی، تغییرات فیزیولوژیک بیماران، تغییرات بین‌فردی و درون‌فردی و اثر شرایط تغذیه‌ای بر جذب دارو قرار می‌گیرند. این عوامل طراحی و تحلیل نتایج را دشوار کرده و گاه منجر به تکرار مطالعات می‌شوند.
در رویکرد VBE، پژوهشگران گروهی از «افراد مجازی» ایجاد می‌کنند که ویژگی‌های فیزیولوژیک مانند سن، جنس، نژاد، وضعیت سلامت، ویژگی‌های دستگاه گوارش و همچنین پارامترهای فارماکوکینتیک مانند کلیرانس، حجم توزیع، سرعت جذب و متابولیسم آن‌ها بر اساس داده‌های واقعی انسانی شبیه‌سازی می‌شود. این مدل‌ها با نرم‌افزارهایی نظیر GastroPlus،SimCyp و PKSIM ساخته شده و امکان بررسی دقیق تأثیر هر پارامتر بر نتایج مطالعه را فراهم می‌کنند.
کاربردهای این روش شامل پیش‌بینی عدم‌تطابق انحلال بین فرمولاسیون‌ها، ارزیابی اثر غذا بر هم ارزی زیستی، تعیین محدوده ایمن برای پارامترهای فرمولاسیون، شناسایی عوامل بحرانی هم ارزی زیستی و حتی حذف یا کاهش مطالعات انسانی اضافی است.
نتایج دو مطالعه موردی نیز اثربخشی این رویکرد را نشان داده‌اند: در مورد نخست، شبیه سازی توانست برای یک داروی BCS کلاس II با رهش فوری با خطای کمتر از ۱۵ درصد هم ارزی زیستی را پیش‌بینی کند و در مورد دوم، داروی BCS کلاس I با رهش طولانی، شبیه‌سازی توانست انحلال خارج از محدوده را توجیه و محدوده پیشنهادی را برای تأیید رگولاتوری ارائه دهد.
سازمان‌های نظارتی مانند FDA و EMA استفاده از VBE را برای کاهش مطالعات انسانی و بهینه‌سازی طراحی آزمایش‌ها پذیرفته‌اند، مشروط بر اینکه مدل‌ها به‌درستی اعتبارسنجی شده و جمعیت‌های مجازی نماینده جمعیت هدف باشند.
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که با پیشرفت بیشتر مدل‌سازی و بهبود ارتباطات درون/برون‌تنی (IVIVR)، VBE به یکی از ابزارهای استاندارد در توسعه دارو و تعامل با نهادهای رگولاتوری تبدیل شود و بخشی از مطالعات هم ارزی زیستی واقعی را به‌طور کامل جایگزین کند.
منبع خبر:
Kollipara S, Martins FS, Jereb R, Krajcar D, Ahmed T. Advancing virtual bioequivalence for orally administered drug products: methodology, real-world applications and future outlook. Pharmaceuticals. 2024 Jul 3;17(7):876